Β΄ Εθνοσυνέλευση και Β΄ Βουλευτικό

Επαρχία Αρκαδιάς

Ανάδειξη αντιπροσώπων

Με βάση τον εκλογικό νόμο της 9ης Νοεμβρίου 1822 και τη διακήρυξη του Εκτελεστικού Σώματος της ίδιας ημέρας, προκηρύχθηκαν εκλογές για το Β΄ Βουλευτικό, ωστόσο η Διοίκηση τελικά προχώρησε στη σύγκληση της Β΄ Εθνοσυνέλευσης στις 29 Μαρτίου 1823.

Η εκλογή των πληρεξουσίων της επαρχίας Αρκαδιάς (σημ. Τριφυλία) για την εθνοσυνέλευση, που πραγματοποιήθηκε στις αρχές πιθανότατα του 1823, υπήρξε επεισοδιακή, καθώς συνέπεσε με μια τοπική εξέγερση εναντίον των εφόρων και των προκρίτων της επαρχίας. Η αλληλουχία των γεγονότων δεν είναι απόλυτα σαφής, στο βαθμό που υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες σχετικά με το κατά πόσον είχε ολοκληρωθεί ή όχι η διεξαγωγή της εκλογής όταν εκδηλώθηκε η εξέγερση. Σύμφωνα με αναφορά των τεσσάρων εφόρων της περιοχής λίγο μετά τα γεγονότα (30 Απριλίου 1823), ενώ καταγίνονταν στην πραγματοποίηση της εκλογής σε εφαρμογή της σχετικής εγκυκλίου της κεντρικής διοίκησης, οι τοπικοί πολιτικοί τους αντίπαλοι, σε μια προσπάθεια να εμποδίσουν τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας, διέλυσαν την εφορία και ανέλαβαν τη διοίκηση της επαρχίας, με αποτέλεσμα να προκληθούν ταραχές και λεηλασίες.

Αντίθετα, σύμφωνα με την έκθεση των γεγονότων από τους αντιπάλους της εφορίας σε αναφορά τους προς την Εθνοσυνέλευση (15 Μαρτίου 1823), η εκλογή των πληρεξουσίων της επαρχίας για το σώμα είχε διεξαχθεί κανονικά πριν από τις ταραχές, με τη διαφορά ότι, επειδή ο αριθμός των συγκεντρωθέντων αντιπροσώπων των οικισμών ήταν πολύ μεγάλος και υπήρχε οχλαγωγία, είχε κριθεί προτιμότερο από τους παρευρισκόμενους στην επαρχιακή συνέλευση να διοριστεί ένα μικρότερο σώμα, 42 ατόμων –δέκα από κάθε τμήμα της επαρχίας (κόλι) και δύο από την πρωτεύουσα–, με αρμοδιότητες τον έλεγχο των επαρχιακών λογαριασμών και την ανάδειξη των δεκατεσσάρων πληρεξουσίων της επαρχίας Αρκαδιάς. Σύμφωνα με αυτήν την αφήγηση, οι προσπάθειες των απερχόμενων εφόρων να διατηρήσουν την εξουσία, να εμποδίσουν τον έλεγχο των λογαριασμών και να αλλάξουν μετά την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας τους εκλεγμένους πληρεξούσιους, αλλά και τον οπλαρχηγό, τον παραστάτη και τον γερουσιαστή, ανάγκασε την άλλη πλευρά να απευθυνθεί στους κατοίκους της περιοχής, προκειμένου να καταδείξει στην εφορία «εις ποίον μέρος είναι οι ψήφοι των πλειόνων».

Μια τρίτη εκδοχή των γεγονότων, όπως καταγράφεται σε μια αρκετά μεταγενέστερη αναφορά (1826) του Ιωάννη Τομαρά, τότε εφόρου και πληρεξουσίου της επαρχίας Αρκαδιάς στην εθνοσυνέλευση, επιβεβαιώνει ότι η επαρχιακή συνέλευση την οποία είχε συγκαλέσει η εφορία για την εκλογή των πληρεξουσίων της περιοχής είχε διεξαχθεί κανονικά και ότι μόνο μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας έλαβε χώρα η εξέγερση εναντίον των εφόρων. Κατά τον Τομαρά, επειδή ο ίδιος και οι σύμμαχοί του αρνήθηκαν να συναινέσουν στη διεξαγωγή νέας εκλογής, την οποία θεωρούσαν παράνομη, ή να αποδεχθούν τους πληρεξουσίους που εξελέγησαν από την αντίπαλη φατρία, εμμένοντας στην αποδοχή εκείνων που είχε ψηφίσει η επαρχιακή συνέλευση, ακολούθησαν οι ταραχές και οι λεηλασίες.

Το βέβαιο είναι ότι, από τις δύο αντίπαλες αντιπροσωπείες που απέστειλε η επαρχία στη Β΄ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος, έγιναν τελικά δεκτοί και έλαβαν μέρος σε αυτήν οι εκλεγέντες με την υποστήριξη της διαλυθείσας εφορίας πληρεξούσιοι. Από τα πρακτικά της εθνοσυνέλευσης επιβεβαιώνεται η συμμετοχή στις συνεδριάσεις των Αθανασίου Γρηγοριάδη, Αναστασίου Κατσαρού, Αλεξίου Λουκόπουλου, Νικολάου Πονηρόπουλου, Θεόδωρου Σκορδάκη, Αναγνώστη Σπέντζα και Ιωάννη Τομαρά. Στη σύνθεση της αντιπροσωπείας της επαρχίας Αρκαδιάς συνυπήρχαν μέλη της έκπτωτης εφορίας (Θ. Σκορδάκης, Ιω. Τομαράς) με τον Α. Κατσαρό, τον οποίο η τελευταία κατήγγειλε στην αναφορά της 30ης Απριλίου 1823 ως έναν εκ των υποκινητών της εξέγερσης εναντίον της. Αντίθετα, οι δεκατέσσερις πληρεξούσιοι που εξελέγησαν από τους αντιπάλους της έκπτωτης εφορίας, για την ταυτότητα των οποίων δεν διαθέτουμε πληροφορίες, δεν έγιναν δεκτοί από την εθνοσυνέλευση ως μέλη της.

Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της, συγκροτήθηκε σε σώμα το Β΄ Βουλευτικό. Σε αυτό εξελέγησαν ως παραστάτες της επαρχίας Αρκαδιάς δύο από τους πληρεξουσίους της περιοχής στην εθνοσυνέλευση, οι Αθανάσιος Γρηγοριάδης και Νικόλαος Πονηρόπουλος. Θεωρητικά, το γεγονός ότι η επαρχία δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στις διαφιλονικούμενες εκλογές, των οποίων η εξέταση παραπέμφθηκε κατά την πρώτη συνεδρίαση του Βουλευτικού, στις 26 Απριλίου 1823, σε ειδική επιτροπή ελέγχου των παραστατικών εγγράφων, θα έπρεπε να δείχνει ότι δεν υπήρχε αμφισβήτηση ως προς το αποτέλεσμα. Είναι ωστόσο βέβαιο ότι στην πραγματικότητα την είσοδό τους ως παραστάτες της επαρχίας στο Βουλευτικό διεκδίκησαν και άλλοι δύο υποψήφιοι, των οποίων δεν γνωρίζουμε τα ονόματα, που είχαν επιλεχθεί από τους δεκατέσσερις πληρεξουσίους που δεν είχαν γίνει δεκτοί στην εθνοσυνέλευση. Οι δύο αυτοί παραστάτες της αντίπαλης φατρίας εμποδίστηκαν να συμμετάσχουν στο Βουλευτικό με απόφαση της κεντρικής διοίκησης, εξαιτίας του τρόπου ανάδειξής τους.

Στις 4 Ιουνίου 1823 μεγάλος αριθμός κατοίκων της επαρχίας Αρκαδιάς υπέγραψε αναφορά απευθυνόμενη στην κεντρική διοίκηση, με την οποία δήλωναν ότι δεν αναγνώριζαν ως παραστάτες τους Αθ. Γρηγοριάδη και Ν. Πονηρόπουλο, επειδή δεν είχαν επιλεγεί από εκείνους που θεωρούσαν νόμιμους πληρεξουσίους της επαρχίας, ούτε είχαν εκλεγεί από την πλειοψηφία των κατοίκων όπως προέβλεπε ο εκλογικός νόμος. Η αναφορά απαιτούσε, ως αναγκαίες προϋποθέσεις για την αποκατάσταση της ησυχίας στην επαρχία, την απομάκρυνση του Πονηρόπουλου (τον οποίο θεωρούσαν μη εντόπιο) και την παραίτηση του Γρηγοριάδη και των λοιπών συμμάχων του από κάθε πολιτικό ή στρατιωτικό τοπικό αξίωμα, επικαλούμενη «το δικαίωμα των περισσοτέρων ψήφων».

Τελικά, στις 3 Ιουλίου 1823 ο Ν. Πονηρόπουλος υπέβαλε την παραίτησή του από το Βουλευτικό για λόγους υγείας, με αποτέλεσμα να μείνει η θέση του ενός παραστάτη κενή. Σε εφαρμογή σχετικής απόφασης του Βουλευτικού (5 Ιουλίου), το Υπουργείο Εσωτερικών ενημέρωσε με έγγραφό του στις 6 Ιουλίου 1823 τον έπαρχο και τους κατοίκους της επαρχίας Αρκαδιάς σχετικά με την παραίτηση του Πονηρόπουλου και τους κάλεσε να ενεργήσουν ώστε να εκλεγεί το συντομότερο δυνατό αντικαταστάτης του σύμφωνα με τον περί εκλογής βουλευτών νόμο. Η εκλογή πραγματοποιήθηκε πράγματι άμεσα, γιατί μόλις στις 12 Ιουλίου 1823 δόθηκε οδηγία στον εκλεγέντα Αναστάσιο Κατσαρό να παρουσιάσει το παραστατικό έγγραφο της εκλογής του προκειμένου να γίνει δεκτός ως μέλος του Βουλευτικού, όπως και έγινε λίγες μέρες μετά, μετά την επικύρωση του αποτελέσματος (20 Ιουλίου).

Αμφότεροι οι παραστάτες Αθανάσιος Γρηγοριάδης και Αναστάσιος Κατσαρός απουσίασαν για αρκετό χρονικό διάστημα από τις συνεδριάσεις του Βουλευτικού και τελικά καθαιρέθηκαν από το σώμα στις 24 Νοεμβρίου 1823 εξαιτίας της παραμονής τους στο Ναύπλιο με την αντιτιθέμενη μερίδα του Βουλευτικού. Μολονότι την ίδια μέρα το Βουλευτικό κάλεσε τον έπαρχο, τους επιστάτες και τους δημογέροντες της επαρχίας να προχωρήσουν στην εκλογή αντικαταστατών σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο, φαίνεται πως δεν εξελέγη άλλος παραστάτης, με αποτέλεσμα η περιοχή να μείνει δίχως βουλευτική αντιπροσώπευση μέχρι το τέλος της Β΄ Περιόδου.

Πηγές

Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Υπουργείου Εσωτερικών (περιόδου Αγώνος), φάκ. 6, αρ. 146.

Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Υπουργείου Εσωτερικών (περιόδου Αγώνος), φάκ. 15, αρ. 159.

Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Υπουργείου Εσωτερικών (περιόδου Αγώνος), φάκ. 89, αρ. 154-157.

Γενικά Αρχεία του Κράτους, Συλλογή Βλαχογιάννη Α΄, φάκ. 52, αρ. 28 και 59.

Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. 2, Αθήνα 1972, σ. 1-2, 105, 109, 118, 126, 200, 204, 515, 524, 648-649, 655-656.

Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. 9, Αθήνα 1976, σ. 137-140, 241.

Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. 12, Αθήνα 1979, σ. 39-45.

Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τ. 14, Αθήνα 1981, σ. 10.

Πληρεξούσιοι

Σκορδάκης Θεόδωρος
Σπέντζας Αναγνώστης

Παραστάτες

Παραπομπή

Σάκης Δημητριάδης, «Β΄ Εθνοσυνέλευση και Β΄ Βουλευτικό – Αρκαδιάς», Α΄ Ελληνική Δημοκρατία. Άτλαντας δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων – Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ – Βιβλιοθήκη της Βουλής, Αθήνα 2022 (ημερομηνία πρόσβασης xx/x/xxxx)